Rozliczenie majątkowe po ustaniu konkubinatu jest możliwe na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu w oparciu o art. 405 Kodeksu cywilnego, chyba że szczególne okoliczności faktyczne sprawy wskazują na istnienie innej podstawy prawnej tych rozliczeń.
Istota bezpodstawnego wzbogacenia
Dyspozycja art. 405 Kodeksu cywilnego wyznacza trzy podstawowe przesłanki do powstania roszczenia o zwrot wzbogacenia, a mianowicie wymaga się, aby: doszło do wzbogacenia majątku jednej osoby, uzyskanego kosztem majątku innej osoby, wzbogacenie i zubożenie pozostawały ze sobą w związku w tym rozumieniu, iż wzbogacenie jest wynikiem zubożenia, a zatem by miały wspólne źródło oraz aby wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej.
Co to jest konkubinat
Stosownie do utrwalonego poglądu doktryny i judykatury prawa cywilnego – konkubinat występuje wówczas, gdy osoby odmiennej płci pozostają we wspólnym pożyciu tak, jakby były małżeństwem, chociaż nimi nie są, gdyż bądź w ogóle nie zawierały małżeństwa w sposób przewidziany w przepisach prawa, bądź wprawdzie zawierały małżeństwo w tej formie, ale jego zawarcie nie nastąpiło.
Rozliczenie związku homoseksualnego
Pozostawienie związków homoseksualnych poza zakresem pojęcia konkubinatu nie oznacza, że wykluczone jest zastosowanie do spraw majątkowych takich związków wzorca analogicznego do przyjętego dla rozliczeń majątkowych konkubentów.
Kondykcja usprawiedliwiająca domaganie się zwrotu świadczenia
Obowiązek zwrotu świadczenia zachodzi w sytuacjach, w których konkubent czy konkubina czynią nakłady na majątek partnera, licząc na trwałość związku faktycznego (Zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – II Wydział Karny z dnia 21 czerwca 2022 r., sygn. akt II AKa 450/21). Gdy związek konkubencki przestanie istnieć, świadczący na majątek konkubenta może powoływać się w takiej sytuacji na kondykcję nieosiągnięcia zamierzonego celu świadczenia, a zatem jego spełnienie w zamierzeniu nawiązania stosunku prawnego, który by usprawiedliwiał świadczenie albo osiągnięciu innego celu, akceptowanego przez porządek prawny. A zatem świadczenie konkubenta czy konkubiny na majątek partnera mogą usprawiedliwiać wspólne z partnerem plany i jego spełnienie z zamiarem ich zrealizowania, co wyklucza przyjęcie, że konkubent czy konkubina świadczyła na majątek partnera w sytuacji określonej w art. 411 pkt 1 Kodeksu cywilnego.Kondykcja usprawiedliwiająca domaganie się zwrotu świadczenia powstaje w takich przypadkach dopiero wówczas, gdy okazuje się, że cel świadczenia nie może być osiągnięty (Zob. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 24 stycznia 2019 r., sygn. akt IV CSK 303/18). A zatem wyłączenie prawa do żądania zwrotu spełnionego świadczenia przewidziane w art. 411 pkt 1 Kodeksu cywilnego w razie pozytywnej wiedzy o braku zobowiązania u spełniającego świadczenie nie dotyczy sytuacji, w której w chwili świadczenia nie było podstawy prawnej tego świadczenia, a miała ona powstać dopiero w chwili osiągnięcia zamierzonego i znanego stronom celu świadczenia (Zob. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 kwietnia 2016 r. III CNP 18/15).
Powyższa informacja nie ma charakteru porady prawnej i nie wyczerpuje w całości omawianego zagadnienia. Każdy przypadek ze względu na swoją specyfikę wymaga indywidualnej analizy.
Radca prawny Sławomir Rejek