Sprawy o rozwód należą do właściwości rzeczowej sądów okręgowych (zgodnie z art. 17 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Właściwość miejscową sądu w sprawie o rozwód reguluje art. 41 Kodeksu postępowania cywilnego, który stanowi, że powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda.
Właściwość sądu w sprawie o rozwód osób mieszkających za granicą
Zgodnie z art. 45 Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli na podstawie przepisów kodeksu nie można w świetle okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, Sąd Najwyższy oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo. O oznaczenie sądu, przed który należy wytoczyć powództwo, występuje sąd, do którego wpłynął pozew.
Jurysdykcja krajowa w sprawach o rozwód
Zgodnie z art. 1103 Kodeksu postępowania cywilnego, sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 11031§ 1 Kodeksu postępowania cywilnego, sprawy małżeńskie (a do takich zalicza się sprawa o rozwód) oraz sprawy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy:
1) oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jedno z nich nadal ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
2) małżonek będący powodem ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
3) małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
4) oboje małżonkowie są obywatelami polskimi.
Wniosek o wyznaczenie sądu właściwego do wytoczenia powództwa o rozwód
Stosownie do art. 45 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, o oznaczenie sądu właściwego przez Sąd Najwyższy może wystąpić wyłącznie sąd, do którego wpłynął pozew. Obecnie tylko sądowi przysługuje uprawnienie do wystąpienia o oznaczenie sądu przez Sąd Najwyższy na podstawie art. 45 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Wniosek innych podmiotów, w tym strony postępowania lub podmiotu zamierzającego wystąpić na drogę postępowania cywilnego, należy w konsekwencji uznać za niedopuszczalny. Podmiot, który pragnie zainicjować postępowanie o rozwód, może zatem wnieść pozew do sądu i w nim zawrzeć wniosek o wystąpienie przez ten sąd o oznaczenie sądu właściwego przez Sąd Najwyższy, zaś we wniosku uprawniony jest przedstawić okoliczności, które jego zdaniem przemawiają za oznaczeniem konkretnego sądu właściwego rzeczowo, jako właściwego miejscowo do orzekania w sprawie jego powództwa.
Powyższa informacja nie ma charakteru porady prawnej i nie wyczerpuje w całości omawianego zagadnienia. Każdy przypadek ze względu na swoją specyfikę wymaga indywidualnej analizy.
Radca prawny Sławomir Rejek